Έθιμα του δωδεκαημέρου στην Κεφαλονιά

Ο στολισμός του σπιτιού προσδίδει πάντοτε μια εορταστική ατμόσφαιρα, οπότε κατά το έθιμο, κλαδιά κουμαριάς που την εποχή αυτή είναι φορτωμένη με ζωηρούς γλυκούς κόκκινους καρπούς  και μυρτιάς, στολίζουν τα σπίτια κατά την περίοδο του δωδεκαημέρου. Επίσης, λόγω της σπουδαίας ναυτικής παράδοσης του νησιού σε πολλά σπίτια της Κεφαλονιάς στολίζουν ακόμη το περίφημο καραβάκι.

Τα Χριστούγεννα, οι νοικοκυρές ψαίνουν το Χριστόψωμο, το διακοσμούν με το σχήμα του Σταυρού και το στολίζουν με αμύγδαλα και καρύδια.

Τον παλιό καιρό γυρίζοντας από την εκκλησία μετά την νυχτερινή λειτουργία των Χριστουγέννων, ο νοικοκύρης κρατούσε το Χριστόψωμο πάνω από την φωτιά στο τζάκι και έριχνε πάνω του λάδι τρείς φορές, λέγοντας: "Χριστός γεννιέται, το φως αξαίνει". Και είχε δίκιο, καθώς η 25η Δεκεμβρίου είναι η…μέρα με τη μεγαλύτερη…νύχτα.  Από την 26η Δεκεμβρίου η μέρα μεγαλώνει λεπτό με λεπτό κάθε μέρα. 

Κατόπιν κάθε μέλος της οικογένειας έκοβε ένα κομμάτι και το υπόλοιπο το πήγαιναν στον σταύλο και το έδιναν στα ζώα, που σε όλες τις κοινωνίες και κοινότητες των Ελλήνων ήταν σεβαστά και ιερά, σε ανάμνηση της ζεστασιάς που πρόσφεραν στον Χριστό κατά την γέννησή του.

Με μουσικές, γεύσεις και αρώματα αποχαιρετούν τη χρονιά που φεύγει και υποδέχονται το νέο έτος στα Ιόνια Νησιά.

Στην Κεφαλονιά, κατά το έθιμο που έχει διασωθεί από την αρχαιότητα, τις τρεις τελευταίες μέρες του χρόνου, οι ντόπιοι βγαίνουν στην εξοχή για να ξεριζώσουν αγιοβασιλίτσες.

Είναι ένα φυτό με καφέ βολβό και πράσινα φύλλα, που συμβολίζει την αναγέννηση του χρόνου, γιατί ξεραίνεται τον Μάρτη και ξαναγεννιέται τον Οκτώβρη. Το όνομα του φυτού οφείλεται στον εορτάζοντα της Πρωτοχρονιάς Άγιο Βασίλειο, ενώ είναι γνωστό και σαν ασκυνοκάρα.

Την τελευταία ημέρα του χρόνου, από νωρίς το πρωί, παρέες κάθε ηλικίας, με μαντολίνα βιολιά και ακορντεόν, ψάλλουν στις γειτονιές και τους δρόμους τα παραδοσιακά κεφαλλονίτικα κάλαντα και παράλληλα, προσφέρουν το φυτό αυτό για να εισπράξουν φιλοδώρημα και όλοι φροντίζουν να το κρεμάσουν στο σπίτι, την επιχείρηση ή το μαγαζί τους, για να φέρει καλή τύχη όλο το χρόνο,  ενώ μια πανέμορφη ευχή ακούγεται από όλα τα χείλη .  “Καλή απόκοπή”, που σημαίνει ότι εύχονται ο ένας στον άλλον να αποχωριστούν με όμορφο τρόπο τον παλιό χρόνο και να υποδεχτούν εξίσου όμορφα το νέο.  Θαρρώ πως αυτή η ποιητική έκφραση είναι σημάδι πολιτισμού. Βέβαια δεν μπορούμε να αποκρύψουμε και την πονηρή σημασία της ευχής.  

Την παραμονή της  Πρωτοχρονιάς το βράδυ, μέσα σε μια εορταστική ατμόσφαιρα που δημιουργούν οι μπάντες και οι χορωδίες μικροί και μεγάλοι αρχίζουν το "κατάβρεγμα". Ο καθένας έχει μικρά δοχεία "ψεκαστήρες" με αρωματισμένο νερό και ψεκάζει τους περαστικούς.

Σύμφωνα με το έθιμο, όλοι όσοι βρίσκονται στο Λιθόστρωτο πρέπει να γυρίσουν στο σπίτι βρεγμένοι, με αποτέλεσμα να μην γλιτώνει κανείς. Μάλιστα, μπροστά στον Άγιο Σπυρίδωνα, ο Δήμος ετοιμάζει και ένα βαρέλι με αρωματισμένο νερό για να υπάρχει απόθεμα για αυτούς που θα ξεμείνουν από εφόδια...

Πριν τα μεσάνυκτα, η γιορτή τελειώνει καθώς όλοι επιστρέφουν στα σπίτια τους για να υποδεχτούν το νέο έτος, σπάζοντας ένα ρόδι στην είσοδο και κάνοντας τόσες ευχές όσοι είναι και οι σπόροι που απελευθερώνονται.

Την παραμονή των Φώτων, την ημέρα του Αγιασμού, οι καλλικάτζαροι της υπόλοιπης Ελλάδας, τα “παγανά” της Κεφαλονιάς, εξαφανίζονται.

Ο ιερέας επισκέπτεται τα σπίτια των ενοριτών του για να τα αγιάσει. Χρησιμοποιεί την Αγιαστούρα (ένα ξύλο στολισμένο με δεντρολίβανο νάρκισσους και συχνά ένα γαρύφαλλο). Ο σταυρός που μπαίνει στα σπίτια με το αγιασμένο νερό διώχνει τα παγανά τα οποία για ένα δωδεκαήμερο, από την νύχτα των Χριστουγέννων, κυριαρχήσανε στη γη, μπήκανε στα σπίτια από τις καμινάδες, μαγαρίσανε τα φαγητά , ήρθε η ώρα να ξαναγυρίσουν αποδιωγμένα στου κάτω κόσμου τα βασίλεια.  Τα παγανά της Κεφαλονιάς είναι παράξενα πνεύματα με παιδική μορφή.

Πολλοί πιστεύουν πως είναι οι ψυχές των αβάπτιστων νηπίων.

Παλιότερα, τη στάχτη που είχαν συγκεντρώσει στα σπίτια κατά το δωδεκαήμερο, οι άνθρωποι την έβγαζαν από το σπίτι πριν να έρθει ο παπάς να αγιάσει και  τη χρησιμοποιούσαν για να ξορκίσουν το σκαθάρι από τα αμπέλια τους.

Για το δωδεκαήμερο στα παλιά χρόνια έλεγαν ότι μπήκαν “παγανόμερες” . Σταύρωναν τις πόρτες κάθε βράδυ και λιβανίζανε.

Για την ημέρα των Επιφανίων η κεντρική είσοδος της εκκλησίας στολίζεται με μια αψίδα από κλαδιά μυρτιάς (κλασσικό σύμβολο αιώνιας αγάπης ,ειρήνης και τιμής) και φοίνικα (σύμβολο της νίκης του Χριστού πάνω στο θάνατο).

Εάν η περιοχή είναι κοντά σε θάλασσα ,ποτάμι ή λίμνη αγιάζονται και τα νερά.

Ο Σταυρός ρίχνεται τρείς φορές στην θάλασσα και ελευθερώνονται τρία περιστέρια συμβολίζοντας την βάπτιση του Χριστού.

Παλαιότερα όταν ο παπάς έκανε τη Βάφτιση στην εκκλησία και ράντιζε τον κόσμο, οι γυναίκες προσπαθούσαν να μαζέψουν τις πρώτες σταγόνες που θα έπεφταν για να μπορέσουν να κάνουν αρσενικά παιδιά.

Το ψωμί που βγάζει ο φούρνος έχει στρογγυλές άκρες και ονομάζεται Φωτίτσα.

.