ΟΤΕ ΚΑΤΗΛΘΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟΝ Η ΖΩΗ Η ΑΘΑΝΑΤΟΣ

Το Πάσχα η λαμπρότερη γιορτή της Χριστιανοσύνης, με απόφαση της Α’ Οικουμενικής Συνόδου το 325 μ.χ. ορίσθηκε να γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά από την Πανσέληνο της Εαρινής ισημερίας.

Το Πάσχα είναι το απόλυτο σύμβολο της αναγέννησης της μετάβασης από το θάνατο στη ζωή.  

Όπως η φύση κοιμάται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και αναγεννιέται την Άνοιξη έτσι και ο πνευματικός μας εαυτός, αυτός ο εσώτερος εαυτός πέφτει σε λήθη, σταυρώνεται στην ύλη και στα πάθη του φυσικού μας σώματος και χρειάζεται να τον αναγεννήσουμε όπως ξαναζωντανεύει η φύση την Άνοιξη, όπως ανασταίνεται ο Λάζαρος, όπως ανεβαίνει στον επάνω κόσμο η Περσεφόνη.

Η επίδραση των τελετουργιών της αρχαίας Ελλάδας στο Χριστιανισμό φαίνεται να είναι περισσότερη από όσο γνωρίζουμε.

Οι αρχαίοι ‘Έλληνες είχαν το δικό τους Πάσχα τα «Αδώνια» κατά τα οποία γινόταν αναπαράσταση του θανάτου του Άδωνι.

Οι γυναίκες στόλιζαν το νεκρικό κρεββάτι με λουλούδια, καρπούς και έλεγαν μοιρολόγια.

Ακολουθούσε επιτάφιος πομπή ενώ την επόμενη μέρα γινόταν η Ανάσταση του Άδωνι που συμβόλιζε την καρποφορία της φύσης.

Συνώνυμοι του Άδωνι σε άλλους λαούς ο Αιγύπτιος Όσιρις, ο Βαβυλώνιος Θεός-παιδί Τουμούσι ο γιός της ζωής που ξύπνησε η θεά Ιστάρ από τον κάτω κόσμο δίνοντάς του να πιεί το νερό της ζωής.

Το νερό είναι ένα σύμβολο εξαγνισμού, όμως κατείχε γενικότερη γονιμοποιό επίδραση γιατί συνδέεται με την καλή σοδειά.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πρόσφεραν βαμμένα κόκκινα αυγά την Άνοιξη.

Στο τσούγκρισμα των αυγών, όταν σπάει το κέλυφος γεννιέται μια ζωή.  Στο επίπεδο της μύησης και της φιλοσοφίας  στα Ορφικά μυστήρια ερμηνεύεται ότι ένας καινούργιος πνευματικός άνθρωπος γεννιέται.

Οι πλεξούδες και οι κόμποι στα κουλούρια και στα τσουρέκια είναι σύμβολα από τους αρχαίους χρόνους απομάκρυνσης κακών πνευμάτων.

Ουσιαστικά η έναρξη της Πασχαλινής περιόδου ξεκινά το Σάββατο της Ανάστασης του Λαζάρου. Είναι η προετοιμασία, η προαγγελία της Ανάστασης του Θεανθρώπου.

Η ιστορία του Λάζαρου επηρεάζει βαθύτατα την εικόνα που έχουμε για τον Άδη. Ο μοναδικός επισκέπτης του Κάτω Κόσμου παραμένει πάντα αγέλαστος και σκεπτικός.

Την ημέρα  αυτή σε πολλά μέρη της Ελλάδας παιδιά στολίζουν ένα σταυρό με λουλούδια και κορδέλες,  όπως στα Επτάνησα που συμβολίζουν τα σάβανα του Λαζάρου, αλλού στολίζουν καλάθια με λουλούδια που συμβολίζουν την Άνοιξη.  Γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και μαζί με τις ευχές για μακροζωία των νοικοκυραίων,  τραγουδούν και τους Λαζαρινούς «Αγερμούς».

Πες μας Λάζαρε τι είδες εις τον Άδη που επήγες

Είδα φόβους είδα τρόμους είδα βάσανα και πόνους
Δώστε μου λίγο νεράκι να ξεπλύνω το φαρμάκι………

Στα λόγια αυτά κρύβεται η μεταφυσική αγωνία του ανθρώπου για το θάνατο.

Τη Μεγάλη εβδομάδα έχουμε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας πολλά έθιμα.
Στη Κεφαλονιά περιγράφουν με ιδιαίτερο τρόπο τη Μεγάλη Εβδομάδα.

Μ. Δευτέρα μεγάλη μέρα.
Μ. Τρίτη μεγάλη κρίση.
Μ. Τετάρτη μεγάλο σκοτάδι.
Μ. Πέφτη δάκρυο πέφτει.
Μ. Παρασκευή θλίψη πολλή.
Μ. Σάββατο χαρές γιομάτο.
Μ. Λαμπρή  χάσκα,  μούσκα, αυγό και αρνί.

Το Θείο  Πάθος κορυφώνεται με τη Σταύρωση και κατανυκτικά αποδίδεται με το: "Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γήν κρεμάσας ..."·   ενώ  ζητάμε άφεση αμαρτιών με το:  "μνήσθητί μου Κύριε, εν τη Βασιλεία σου"  και δίδεται συγχώρηση με το  "άφες αυτοίς ού γάρ οίδασι τι ποιούσι ".

Τη Μ. Παρασκευή το πρωί παιδιά με καλάθια σκεπασμένα με μαύρο μαντήλι περιφέρονται τραγουδώντας το μοιρολόι  την Παναγίας:  «Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα, σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται….» .

Το ότι συνδέονται ακόμα και οι θρήνοι με την Άνοιξη, το μαρτυρούν τα λουλούδια του Επιταφίου και βέβαια το εγκώμιον  «Ω γλυκύ μου έαρ».

Το  βράδυ την ώρα της  εξόδου του Επιταφίου, ψάλλετε το εξής υπέροχο τροπάριο.

« Δός μοι τούτον τον ξένον, τον εκ βρέφους ως ξένον ξενωθέντα εν κόσμω, δός μοι τούτον τον ξένον, ον ομόφυλοι μισούντες θανατούσιν ως ξένον,… δός μοι τούτον τον ξένον, όστις οίδε ξενίζειν τους πτωχούς τε και ξένους…. ».

Η επιστροφή του Επιταφίου στην Εκκλησία και το «Αρατε πύλας οι άρχοντες  υμών και εισελεύσεται ο Βασιλεύς της δόξης» σε πολλά μέρη γίνεται επεισοδιακά. Ο Ανδρέας Λασκαράτος περιγράφει στα «Μυστήρια της Κεφαλλονιάς».  Ο παπάς κάνει την δοξολογία όξου στο δρόμο. Κάνει έπειτα να μπει μέσα και η θύρα κλείεται στα μούτρα.  Ένας είναι μέσαθε και υποκρίνεται το διάολο και ο παπάς έξουθε υποκρίνεται το Χριστό.  Η Εκκλησιά  υποτίθεται είναι η Κόλαση.  Ο Χριστός θέλει να μπει να ελευθερώσει τους κολασμένους.  Ο διάολος δεν τον αφήνει.  Να στο ύστερο ο Χριστός νικάει και μπαίνει.

Στη Ζάκυνθο ο Επιτάφιος περιφέρεται το Μ. Σάββατο το πρωί. Το σπάσιμο των μπότηδων στα Επτάνησα είναι παράδοση μετά την πρώτη Ανάσταση.  Όμως και αλλού  όταν κτυπούσε η πρώτη καμπάνα πρωί πρωί το Μ. Σάββατο, έσπαζαν διάφορα πήλινα στην αυλή τους λέγοντας το στιχάκι : 

« Ο Χριστός αναστημένος κι ο Ιούδας κρεμασμένος».

Χριστός Ανέστη χαρά Μεγάλη. Ανάσταση και λύτρωση από κάθε μορφή σκλαβιάς.

Αναστάσεως ημέρα λαμπρυνθώμεν λαοί Πάσχα Κυρίου Πάσχα.

Η Λαμπρή που μεταφέρει το πανάρχαιο αισιόδοξο μήνυμα του αέναου κινούμενου κύκλου, «έθρεψε» την ποιητική μούσα του λαού μας, δημώδη και έντεχνη.

Η ποιητική περιήγησή μας αναφέρεται στα Δημοτικά μοιρολόγια «Τάξε του χάρου καμπουχά…. » το «Με γέλασαν τα πουλιά της Άνοιξης τ’ αηδόνια…. » και το υπέροχο Ζακυνθινό  «Το περιβόλι του Χάρου»,  που έχει ως εξής  :     

«Ο Χάρος εβουλήθηκε να κάμη περιβόλι,
Βάνει ταις νιαίς για τα δεντρά, τους νιούς για κυπαρίσσια
Βάνει και τα μικρά παιδιά για ταις γλυκομηλίτσαις.
Θεέ και να με βάνανε πραγματευτή ςτον άδη,
Να βάσταα ςτο κεφάλι μου κανίστραις με στολίδια,
Να βάσταα και ςτον ώμο μου παλληκαριών αρκιμπούζα,
Να βάσταα και ςτην ζώνη μου γερόντων κλαδευτήρια,
Να βάσταα και ςταις μπούρσαις μου μικρών παιδιών κουλούρια,
Νάρχοντ' οι νιοί για τ' άρματα κ' η νιαίς για τα στολίδια.
Νάρχονται και οι προεστοί να πέρνουν κλαδευτήρια,
Και τα μικρά παιδόπουλα να πέρνουν τα κουλούρια.
Παρακαλώ σε Παναγιά, και προσκυνώ σε πόλι,
Να μου δοθούνε τα κλειδιά, να μπω στο περιβόλι.
Παρασκευή τα ζήτησα, Σαββάτο μου τα δώσαν,
Την Κυριακήν ανήμερα άνοιξα, μπήκα μέσα.
Βλέπω ταις νιαίς χορεύουνε, τους νιούς και τραγουδούνε,
Βλέπω τα συμπαλλήκαρα κ' επαίζανε τσικμάδαις,
Βλέπω ταις νιαίς κ' εστρώνανε τα ξήστρωτα κρεββάτια,
Για νάρτ' ο νιος να κοιμηθή, πώρχετ' αποσταμμένος
Μεταξωτά παπλώματα και ρένσινα σεντόνια».

Έλληνες ποιητές όπως οι:  Ελύτης,  Δημουλά,  Ρίτσος,  Βρεττάκος,  Βάρναλης,  Δεπούντης, Καρούζος, Σικελιανός,  έγραψαν για τη δική τους Μ. Εβδομάδα και Πάσχα.
Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα του Άγγελου Σικελιανού  «Στ’ Οσίου Λουκά το Μοναστήρι» 

Στ’ Όσιου Λουκά το µοναστήρι, απ’ όσες
γυναίκες τού Στειριού συµµαζευτήκαν
τον Επιτάφιο να στολίσουν, κι όσες,
µοιρολογήτρες, ως µε τού Μεγάλου
Σαββάτου το ξηµέρωµα αγρυπνήσαν,
ποιά να στοχάστη -έτσι γλυκά θρηνούσαν! -
πως, κάτου απ’ τούς ανθούς, τ’ ολόαχνο σµάλτο
του πεθαµένου του Άδωνη ήταν σάρκα
πού πόνεσε βαθιά;

Γιατί κι ό πόνος στα ρόδα µέσα, κι ο επιτάφιος θρήνος,
κ’ οι αναπνοές της άνοιξης που µπαίναν
απ’ τού ναού τη θύρα, αναφτερώναν
το νου τους στης Ανάστασης το θάµα,
και του Χριστού οι πληγές σαν ανεµώνες
τούς φάνταζαν στα χέρια και στα πόδια,
τι πολλά τον σκεπάζανε λουλούδια,
που έτσι τρανά, έτσι βαθιά ευωδούσαν!

Αλλά το βράδυ το ίδιο τού Σαββάτου,
την ώρα π’ απ’ την Άγια Πύλη το ένα
κερί επροσάναψε όλα τ’ άλλα ως κάτου,
κι απ’ τ’ Άγιο Βήµα σάµπως κύµα απλώθη
το φως ως µε την ξώπορτα, όλοι κι όλες
ανατριχιάξαν π’ άκουσαν στη µέση
απ’ τά «Χριστός Άνέστη » µιάν αιφνίδια
φωνή νά σκούξει: «Γιώργαινα, ό Βαγγέλης!»

Και να,ό λεβέντης του χωριού, ό Βαγγέλης,
των κοριτσιών το λάµπασµα, ο Βαγγέλης
που τον λογιάζαν όλοι για χαµένο
στον πόλεµο - και στέκονταν ολόρτος
στης εκκλησιάς τη θύρα, µε ποδάρι ξύλινο,
και δε διάβαινε τη θύρα
της εκκλησιάς, τι τον κυττάζαν όλοι
µε τα κεριά στο χέρι, τον κυττάζαν
το χορευτή που τράνταζε τ’ αλώνι
τού Στειριού, µια στην όψη, µια στο πόδι,
μα ως να το κάρφωσε ήταν στο κατώφλι
τής θύρας, και δεν έµπαινε πιο µέσα!

Και τότε, - µάρτυράς µου νάναι ό στίχος,
ο απλός κι αληθινός ετούτος στίχος, -
απ’ το στασίδι πούµουνα στηµένος
ξαντίκρυσα τη µάνα, απ’ το κεφάλι
πετώντας τό µαντίλι, νά χιµήξει
σκυφτή και ν’ αγκαλιάσει το ποδάρι,
το ξύλινο ποδάρι τού στρατιώτη,
(έτσι όπως τόειδα ο στίχος µου το γράφει,
ο απλός κι αληθινός ετούτος στίχος),
και να σύρει απ’ τα βάθη τής καρδιάς της
ένα σκούξιµο: «Μάτια µου, Βαγγέλη!»

 Κι ακόµα, - µάρτυράς µου νάναι ο στίχος,
ο απλός κι αληθινός ετούτος στίχος,-
ξοπίσωθέ της, όσες µαζευτήκαν
από το βράδυ τής Μεγάλης Πέφτης,
νανουριστά, θαµπά για να θρηνήσουν
τον πεθαµένο Άδωνη, κρυµµένο
µέσ’ στα λουλούδια, τώρα να ξεσπάσουν
µαζί την αξεθύµαστη του τρόµου
κραυγή, - που, ως στο στασίδι µου κρατιόµουν,
ένας πέπλος µού σκέπασε τά µάτια!...

Ο Γ. Σεφέρης αναφέρει:  " Η υψηλότερη μορφή της Άνοιξης που ξέρω είναι  μια Ελληνική Μεγάλη Εβδομάδα. "

Ας προσέξουμε τις μικρές Αναστάσεις που συμβαίνουν κάθε μέρα στη ζωή μας να τις χαρούμε, παραμένοντας αισιόδοξοι.
Είθε να μπορούμε να διακρίνουμε  το ίχνος του Θεού στα πρόσωπα των συνανθρώπων μας. 

Περσεφόνη Γιαννουλάτου